شبیه سازی انسانی از منظر فقه و اخلاق

روزگاری مسائل فلسفی اساسی انسان پرسش هایی از این قبیل بود: انسان چیست؟ چرا به وجود آمده است؟ و به کجا خواهد رفت؟ اما پرسشی که بشر امروز خود را با آن خود مواجه می بیند و تمام اهل اندیشه را به پاسخ گویی فرا می خواند این است که : چگونه باید زیست؟ متفکران جهان همگی خود را مجاز به پاسخ گویی به پرسش مزبور می دانند ولی هرکدام از جنبه ای خاص بدان می پردازند، زیرا در جهان معاصر معرفت چنان چندگونگی و تکثری یافته است که هر بخش از آن متکفل برآوردن بخش خاصی از نیازهای انسان این جهانی است، و از این رهگذر است که فلسفه های مضاف ] مقصود از فلسفه های مضاف همانا «زیرشاخه های فلسفی» است که هر یک به نوعی به بدنه اصلی فلسفه پیوند خورده اند [پدید آمده اند. تفکر امروزین بشر صرفاً در پی آن نیست که همانند فیلسوفان سنتی «اصل وجود بماهو وجود» را موضوع تلاش عقلانی خویش قرار دهد، او به جای وجود، موجود را موضوع این تلاش قرار داده و آن را بخش بخش کرده و تمام تأملات خود را معطوف به بخش انسانی موضوع کرده است، آن هم به بخش خاص زندگی دنیوی و مادی او. در جهان معاصر انسان نگاه خویش را از آسمان برگرفته و به زمین دوخته است، و به جای اخلاق و سیاست و عرفان، از فلسفه های مضاف بر آنها سخن می گوید و از این رهگذر فکری برای انسان تعریفی تازه و برای رفتار و اخلاق وی اصولی جدید ارائه می دهد. اخلاق زیستی یکی از مباحث فلسفه های مضاف است، مباحثی که به تنظیم مناسبات میان زیست انسانی و فناوری می پردازند تا به نظام بایدها و نبایدهای مطرح در این حوزه سامان بخشند. اخلاق زیستی دو دهه است که در حوزه های فلسفه، الهیات، پزشکی، حقوق، جامعه شناسی و سیاست وارد گشته و به نحو میان رشته ای در حال فعّالیت است. مسأله شبیه سازی یکی از مسائل اخلاق زیستی است، که ساحتی فلسفی، کلامی، فقهی و حقوقی دارد. هرچند عالمان فن هنوز توان آن را نیافته اند تا این پدیده را عملا ًتحقق بخشند، چرا که شبیه سازی مسئله «شخصانیت» ویا «ذاتیت» انسان تولید شده با فنّاوری را زیر سؤال برده و بحرانی فلسفی پدید آورده، ولی تمامی متفکران دیگر رشته ها را نیز به گونه ای درگیر کرده است. زیرا همین سؤال فلسفی، جنبه کلامی، فقهی و حقوقی نیز می یابد و لذا عالمان دین را نیز به چالش کشیده و آنان را به انکار و یا قبول موضوع وامی دارد. پس اکنون سؤالات اساسی این ها هستند: الف ـ آیا بشر مجاز است تا در قلمرو آفرینش که کار خدا است، دست اندازی کند؟ ب ـ آیا این گونه اقدامات شرعاً حلال اند یا حرام؟ پ ـ آیا از دیدگاه و منظر موازین اخلاقی اقدامات مزبور موجّه هستند یا خیر؟ ت ـ آیا انسان تولید شده از طریق شبیه سازی همانند انسان معمولی است و همان آثار حقوقی بر او مترتب است؟ ث ـ آیا این گونه اقدامات با حفظ کرامت بشری ناسازگاری ندارد؟